30 januari 2007

Campagne Landschapswacht/Landschapsbeheer
vestigt aandacht op onderhoud en beheer van Maasheggen.

Oude ambacht heggenvlechten herleeft in Middelaar

De Landschapswacht heeft in Mook-Middelaar een uitgeschoten meidoornhaag geresatureerd. De karakteristieke “Maasheg’ is op ambachtelijke wijze opnieuw “gevlochten”worden. Met dit herstelwerk vestigen de Landschapswacht en Landschapsbeheer Nederland de aandacht op het noodzakelijk onderhoud van waardevolle landschapselementen. Op dit ogenblijk is de financiële steun voor het beheer en onderhoud van (Maas)heggen ontoereikend: voor het vlechten van heggen bestaan zelfs helemaal geen regelingen. De Landschapswacht en Landschapsbeheer Nederland pleiten voor een afdoende vergoeding voor het onderhoud van heggen en landschapselementen in het algemeen.
Naar schatting is voor het onderhoud van de naar schatting 1000 kilometer aan heggen in Limburg jaarlijks een tekort van maar liefst € 832.000,-.

Geschiedenis
Ooit was er een tijd waarin mensen behoefte hadden hun vee en gewassen te beschermen tegen weer en wind en tegen wilde dieren en rovers. Velden met vee moesten gescheiden worden van de akkers, en levende bomen en struiken konden hen daarbij van dienst te zijn. Ze laten zich makkelijk vlechten, knippen en knotten in alle gewenste hoogtes en vormen. Een heg is een van de meest ontroerende voorbeelden hoe de mens al eeuwenlang samenwerkt met de natuur.
Vroeger waren heggen veekerend: door de heggen te vlechten ontstonden ondoordringbare, levende groene barrières. Per streek verschilden de vlechtmethodes. Een goed gevlochten heg, dicht en vol doorns, keert en weert nog altijd meer ongewenste gasten dan gaas en prikkeldraad. Ze bieden ook onderdak aan vele vogels, insecten, zoogdieren en amfibieën. Met hun bloemen, bessen en noten voeden ze veel dieren met honing en vruchtvlees.
Met de komst van het prikkeldraad verdwenen de hagen uit ons landschap. Vele duizenden kilometers werden geruimd. Daarmee verdween ook het ambacht van het vlechten van heggen.

Maasheggenlandschap
Het Maasheggenlandschap is een van de oudste cultuurlandschappen van Europa. Er zijn aanwijzingen dat het heggenlandschap al bestond voordat de Romeinen in ons land kwamen. Julius Caesar vertelt in zijn verslag over de Gallische oorlog uitvoerig over gelegde heggen in Zuid-Nederland. Zijn legers worden gehinderd door een landschap vol heggen:
“Deze mensen (de nerviërs)...hakken dus jonge bomen om -echter zonder ze geheel door te hakken-, buigen ze en vervlechten de in de breedte groeiende takken, voegen doorn- en braamstruiken ertussen en zijn zo in staat deze heiningen tot een verschansing als een muur te vormen, zodat men er niet alleen niet door kan dringen, maar er zelfs niet doorheen kan kijken.”
De Maasheggen waren oorspronkelijk bedoeld om het vee binnen de weiden te houden. Om heggen veekerend te maken werden ze gevochten en gesnoeid. Naast de veekerende functie hadden heggen een aantal voordelen. De heggen waren vindplaatsen van veel geneeskrachtige kruiden (bijvoorbeeld alruinwortel en Robertskruid), een bron van voedsel (bijvoorbeeld hazelnoten, sleedoornpruimen, wild) en van brand- en constructiehout.
Een ruwe schatting gebaseerd op een vergelijking van topografische kaarten van 1880/1910 en 1978 toont aan dat ruim 70% van de heggen in deze periode in Nederland verdwenen is. Het Maasheggengebied vormt in dat opzicht een gunstige uitzondering omdat er relatief veel heggen zijn overgebleven. Hoewel dus waarschijnlijk weinig heggen meer zijn zoals honderd jaar geleden, is de verkaveling van het gebied nog over grote oppervlakten authentiek en ongeveer 2000 jaar oud. Volgens sommigen het oudste landschap van Nederland!

Tekort
Heggen vormen een belangrijk leefgebied voor planten en dieren. Ook vormen ze een belangrijke verbindingsweg voor dieren en niet in de laatste plaats sieren ze het landschap op. Van het eertijds uitgestrekte Maasheggengebied in Limburg zijn niet meer dan enkele restjes overgebleven. Zelfs deze restanten worden nu bedreigd.
De overheid subsidieert momenteel de aanleg, het onderhoud en het wegwerken van achterstallig onderhoud van knip- en scheerheggen, maar via Programma Beheer is het verboden om subsidie te geven voor het vlechten van heggen.
Naar schatting is er in Limburg nog ongeveer 1000 kilometer aan heggen (800 km knip- en scheerheg, 200 km struweelheg). Voor het onderhoud van deze elementen kan een beroep worden gedaan op de subsidie vanuit Programma Beheer (LNV). Deze vergoeding is echter ontoereikend. De reële kosten voor het onderhoud van de 1000 kilometer heggen bedragen € 2.150.000,- per jaar. Vanuit Programma Beheer is jaarlijks € 1.318.000,- beschikbaar voor onderhoud van heggen. Het jaarlijkse tekort bedraagt derhalve € 832.000,-